Γράφει
η ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΒΕΛΕΝΤΖΑ, ψυχολόγος στο Κέντρο Ημέρας Ιεράπετρας
Κάθε ανθρώπινη οντότητα είναι μοναδική και ιδιαίτερη. Σε όλους
μας δίνονται ευκαιρίες να ξεπερνάμε τον εαυτό μας και να πηγαίνουμε κάθε φορά
λίγο παραπέρα. Φυσικά, αυτό εξαρτάται από το πώς ο καθένας μας αντιλαμβάνεται
τις ανάγκες του, χρησιμοποιεί το μυαλό του και διαθέτει τον εαυτό του
δημιουργικά.
Στη
συνείδηση πολλών ανθρώπων έχει καθιερωθεί η εικόνα ενός ανθρώπου «με ιδιαιτερότητα
- αναπηρία» ως μίζερου, περίεργου πολλές φορές, κακότροπου και γενικότερα ενός
ανθρώπου πολύ διαφορετικού από τα δικά τους στενά και απαρχαιωμένα κοινωνικά
πρότυπα.
Οι στάσεις της οικογένειας απέναντι στο παιδί με ιδιαιτερότητες αρχίζουν από την πρώτη στιγμή της διάγνωσης.
Οι γονείς είναι σπάνια προετοιμασμένοι για μια κατάσταση αναπηρίας ή για μια αρρώστια επικίνδυνη για τη ζωή του παιδιού τους. Η επιβεβαίωση της διάγνωσης, είτε κατά τη γέννηση είτε αργότερα, δημιουργεί συχνά μια τεράστια κρίση που σχετίζεται με τις προηγούμενες προσδοκίες τους. Ετσι, βιώνοντας αυτού του είδους την απογοήτευση, οι γονείς μπορεί να έχουν υπερβολικές αντιδράσεις. Ομως, τη στιγμή και την ώρα της ανακοίνωσης σημαντικό και σπουδαίο ρόλο έχει ο επαγγελματίας υγείας, που είναι στην ουσία ο φορέας των δυσάρεστων νέων προς την οικογένεια. Εχει μέγιστη σημασία ο επαγγελματίας υγείας να αντιμετωπίσει τους γονείς ζεστά, με μεγάλη προσοχή, ευαισθησία και κατανόηση. Παρ' όλο που η ανακοίνωση των νέων είναι συχνά για τους γονείς μια δύσκολη και εξαιρετικά οδυνηρή διαδικασία προσωπικής προσαρμογής, έχει αποδειχθεί ότι ο τρόπος με τον οποίο ανακοινώνονται τα νέα στους γονείς επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο προσαρμόζονται στην κατάσταση και στη θεραπευτική αγωγή του παιδιού τους γενικότερα.
Αντιθέτως, η έλλειψη ευαισθησίας, η καθυστέρηση της ανακοίνωσης και ο τρόπος μεταφοράς των νέων σε δημόσιο χώρο δείχνουν έλλειψη σεβασμού και ανικανότητα του επαγγελματία υγείας να κατανοήσει τη θέση των γονέων και αυτό έχει αποτέλεσμα οι γονείς να εμφανίσουν σύγχυση και αρνητική στάση απέναντι στα δυσάρεστα νέα και, κατ' επέκταση, να εμφανίσουν δυσκολίες στην προσαρμογή της νέας κατάστασης.
Ετσι λοιπόν, η επικοινωνία είναι το κλειδί για τη σωστή αντιμετώπιση της νέας κατάστασης και, επίσης, για την περαιτέρω ομαλή εξέλιξη της σχέσης γονέα - επαγγελματία. Δημιουργώντας μια καλή επικοινωνία με τον επαγγελματία υγείας, οι γονείς πληροφορούνται για τη νέα κατάσταση και προετοιμάζονται ψυχολογικά.
Ομως αυτό πάντα δεν είναι εφικτό και εμφανίζεται συχνά δυσπιστία απέναντι στον επαγγελματία υγείας και απογοήτευση για την πορεία και την εξέλιξη της νέας κατάστασης.
Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει σχετικά με τις αντιδράσεις των γονέων στα πρώτα νέα της διάγνωσης και της αποδοχής, έχει γίνει αξιολόγηση των συναισθηματικών σταδίων με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι γονείς.
Ο Ντροτάρ περιγράφει τα εξής στάδια:
1 ΣΟΚ. Οι αντιδράσεις των γονέων χαρακτηρίζονται από υπερβολικό σοκ, επειδή περίμεναν ένα φυσιολογικό παιδί.
2 ΑΡΝΗΣΗ. Οι γονείς προσπαθούν να δραπετεύσουν από την πραγματικότητα αντιμετωπίζοντας με δυσπιστία την διάγνωση.
3 ΘΛΙΨΗ, ΘΥΜΟΣ, ΑΓΩΝΙΑ. Μια κοινή αντίδραση είναι η υπερβολική θλίψη και ο θρήνος που συνοδεύουν ή ακολουθούν την άρνηση. Μπορεί επίσης να εκδηλωθεί δυνατός θυμός.
4 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ. Τα έντονα συναισθήματα υποχωρούν τελικά και οι γονείς είναι σε θέση να φροντίσουν το παιδί τους.
5 ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ. Τελικά αναπτύσσονται θετική στάση και μια μακροπρόθεσμη αποδοχή.
Η διάρκεια της πρώτης τραυματικής περιόδου, κατά την οποία οι γονείς είναι πιθανόν να αντιδράσουν με λύπη ή κάποιο σωματικό πρόβλημα, διαρκεί από μερικές μέρες μετά την ανακοίνωση έως και 12 εβδομάδες.
Η ψυχική κρίση κατά την αποκάλυψη του προβλήματος έχει τις εξής εκδηλώσεις: Στη φάση του σοκ εκδηλώνονται συναισθήματα αποδιοργάνωσης, με κύρια χαρακτηριστικά τη σύγχυση, τη δυσπιστία, τον παραλογισμό. Αυτό έχει διάρκεια από μερικά λεπτά μέχρι αρκετές μέρες. Οι γονείς σε αυτή τη φάση έχουν ανάγκη από συμπάθεια και συναισθηματική στήριξη από ειδικούς και από το οικείο περιβάλλον τους. Στη φάση της αντίδρασης, οι γονείς διακατέχονται από επιθετικότητα, ενοχή, λύπη, απογοήτευση και άγχος. Οι γονείς θα ήταν σωστό σε ένα πλαίσιο συμπάθειας και ειλικρίνειας μέσα από διάλογο και ανοιχτή συζήτηση να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, με σκοπό να επέλθει η κάθαρση.
Στη φάση της προσαρμογής εκφράζεται η ρεαλιστική εκτίμηση των γονέων με τις εξής ερωτήσεις: Τι μπορεί να γίνει; Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε εμείς; Οι γονείς ήδη βρίσκονται στο στάδιο της διερεύνησης και της συλλογής πληροφοριών, γιατί γι' αυτούς είναι σημαντική η ανάγκη να αποκομίσουν όσο το δυνατόν αξιόπιστες και ακριβείς πληροφορίες από τους επαγγελματίες υγείας για τη μελλοντική εξέλιξη ή θεραπεία της κατάστασης με την οποία βρίσκονται αντιμέτωποι.
Στη φάση του προσανατολισμού, οι γονείς αρχίζουν να οργανώνονται και να αναζητούν εξειδικευμένες πληροφορίες, έτσι ώστε να σχεδιάσουν το μέλλον. Οι γονείς εξακολουθούν να έχουν την ανάγκη βοήθειας από ειδικούς, έτσι ώστε να αποφορτίζονται από το άγχος και τις ενοχές τους.
Σύνηθες γεγονός αποτελεί η συχνή ψυχική διακύμανση των συναισθημάτων των γονέων μεταξύ των φάσεων αυτών.
Η λήξη της κρίσης επέρχεται όταν πλέον οι γονείς έχουν αποδεχθεί πλήρως τη νέα κατάσταση και η λειτουργικότητα της οικογένειας είναι σε φυσιολογικά επίπεδα. Αυτό βέβαια είναι σχετικό, γιατί πάντα η οικογένεια αντιμετωπίζει νέες καταστάσεις και νέα δεδομένα, τα οποία πρέπει να ξεπεράσει, πάντα με την κατάλληλη παροχή υπηρεσιών.
Οι συναισθηματικές αντιδράσεις των γονέων είναι πιθανόν να εκδηλωθούν με τις εξής μορφές, σύμφωνα με τον MacKeith:
**Εμφάνιση έντονων συναισθημάτων προστασίας προς το βρέφος και το παιδί, επιθυμία προστασίας του από κάθε κίνδυνο ή ρίσκο.
**Αποστροφή προς το «μη κανονικό», αισθήματα ανησυχίας, στενοχώριας και αποστροφής προς τους ανάπηρους ανθρώπους.
**Προβλήματα αναπαραγωγής. Π.χ. αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτούς ως γονείς, επειδή έχουν «παραγάγει» ένα «ελαττωματικό παιδί».
**Ανεπάρκεια ανατροφής. Π.χ. το αίσθημα ότι ως γονείς είναι ανεπαρκείς και δεν μπορούν να φροντίσουν όπως πρέπει το ανάπηρο παιδί τους ή ότι η δική τους ανεπάρκεια στον ρόλο του γονέα έχει συμβάλει στα προβλήματα και τις δυσκολίες του παιδιού τους.
**Θυμός. Π.χ. αίσθημα θυμού, πίκρας και εξαπάτησης από την ίδια τη ζωή και τη μοίρα, που τους έδωσε ένα ανάπηρο παιδί.
**Θλίψη για τα προβλήματα του παιδιού που γεννήθηκε ή θλίψη για το φανταστικό παιδί που δεν ήρθε ποτέ, ως αίσθημα απώλειας.
**Σοκ, που σημαίνει αισθήματα έντονου μουδιάσματος, ανικανότητα πρόσληψης πληροφοριών, αποστασιοποίηση και απομόνωση.
**Αισθήματα ενοχής όταν συμβαίνει κάτι στο παιδί, αίσθηση ότι το ανάπηρο παιδί είναι μια τιμωρία για κάτι που έκανε ο γονέας στο παρελθόν.
**Αμηχανία, λόγω της άγνοιας για το πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί μια κατάσταση, και ανησυχία για το τι σκέπτονται οι άλλοι άνθρωποι, όπως το να μην ξέρεις πώς να πεις στους φίλους και γείτονες για τη διάγνωση, ντροπή για τον τρόπο που συμπεριφέρεται το παιδί δημόσια, ανησυχία για τις αντιδράσεις του ξένου.
Οι γονείς βιώνουν πολύ συχνά σύνθετα και μπερδεμένα συναισθήματα. Αναρωτιούνται πολλές φορές αν είναι και οι ίδιοι φυσιολογικοί και πολλές φορές κρύβουν τα συναισθήματά τους. Το μόνο σίγουρο είναι ότι κανείς δεν μπορεί να απομακρύνει εντελώς αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα, αλλά μπορεί να βοηθήσει τους γονείς να τα αντιμετωπίσουν και να τα κατανοήσουν καλύτερα. Συγκεκριμένα, μπορούν να βοηθηθούν να ανοιχθούν και να συζητήσουν και με άλλους ανθρώπους που έχουν περάσει τις ίδιες εμπειρίες ή να συμβουλευθούν επαγγελματίες υγείας, οι οποίοι θα τους καθοδηγήσουν και κατευθύνουν για μια πιο λειτουργική αντιμετώπιση αυτών των σύνθετων συναισθημάτων.
Ακόμη και όταν οι γονείς βιώνουν όλα αυτά στη διάρκεια της ζωής του παιδιού τους, πολλοί από αυτούς μιλούν επίσης για πολλές θετικές εμπειρίες και συναισθήματα. Μαθαίνουν με τον καιρό να αγαπούν, να φροντίζουν και να εκτιμούν βαθιά το παιδί τους. Εχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει μεγάλη ικανότητα προσαρμογής των οικογενειών και αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, παρ' όλα τα εμπόδια στη σχέση γονέα-παιδιού, στην πλειονότητά τους δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς με τα παιδιά τους.
Μεγάλη βοήθεια μπορούν να προσφέρουν οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι αρμόδιοι φορείς στην ανακούφιση από το μεγάλο φορτίο της φροντίδας, καθώς επίσης και η στήριξη και η βοήθεια που προσφέρουν οι συγγενείς και οι φίλοι. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγονται ο κοινωνικός αποκλεισμός και η απομόνωση των οικογενειών και μειώνεται το άγχος.
Η ζωή από μόνη της μάς χαρίζει χαρές και λύπες, καλές στιγμές και δύσκολες στιγμές και εφόσον είμαστε στη ζωή, δεν πρέπει να αγνοούμε ό,τι μας συμβαίνει ή ό,τι μας προκύπτει, διότι η ζωή δεν σταματάει εδώ.
Οι στάσεις της οικογένειας απέναντι στο παιδί με ιδιαιτερότητες αρχίζουν από την πρώτη στιγμή της διάγνωσης.
Οι γονείς είναι σπάνια προετοιμασμένοι για μια κατάσταση αναπηρίας ή για μια αρρώστια επικίνδυνη για τη ζωή του παιδιού τους. Η επιβεβαίωση της διάγνωσης, είτε κατά τη γέννηση είτε αργότερα, δημιουργεί συχνά μια τεράστια κρίση που σχετίζεται με τις προηγούμενες προσδοκίες τους. Ετσι, βιώνοντας αυτού του είδους την απογοήτευση, οι γονείς μπορεί να έχουν υπερβολικές αντιδράσεις. Ομως, τη στιγμή και την ώρα της ανακοίνωσης σημαντικό και σπουδαίο ρόλο έχει ο επαγγελματίας υγείας, που είναι στην ουσία ο φορέας των δυσάρεστων νέων προς την οικογένεια. Εχει μέγιστη σημασία ο επαγγελματίας υγείας να αντιμετωπίσει τους γονείς ζεστά, με μεγάλη προσοχή, ευαισθησία και κατανόηση. Παρ' όλο που η ανακοίνωση των νέων είναι συχνά για τους γονείς μια δύσκολη και εξαιρετικά οδυνηρή διαδικασία προσωπικής προσαρμογής, έχει αποδειχθεί ότι ο τρόπος με τον οποίο ανακοινώνονται τα νέα στους γονείς επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο προσαρμόζονται στην κατάσταση και στη θεραπευτική αγωγή του παιδιού τους γενικότερα.
Αντιθέτως, η έλλειψη ευαισθησίας, η καθυστέρηση της ανακοίνωσης και ο τρόπος μεταφοράς των νέων σε δημόσιο χώρο δείχνουν έλλειψη σεβασμού και ανικανότητα του επαγγελματία υγείας να κατανοήσει τη θέση των γονέων και αυτό έχει αποτέλεσμα οι γονείς να εμφανίσουν σύγχυση και αρνητική στάση απέναντι στα δυσάρεστα νέα και, κατ' επέκταση, να εμφανίσουν δυσκολίες στην προσαρμογή της νέας κατάστασης.
Ετσι λοιπόν, η επικοινωνία είναι το κλειδί για τη σωστή αντιμετώπιση της νέας κατάστασης και, επίσης, για την περαιτέρω ομαλή εξέλιξη της σχέσης γονέα - επαγγελματία. Δημιουργώντας μια καλή επικοινωνία με τον επαγγελματία υγείας, οι γονείς πληροφορούνται για τη νέα κατάσταση και προετοιμάζονται ψυχολογικά.
Ομως αυτό πάντα δεν είναι εφικτό και εμφανίζεται συχνά δυσπιστία απέναντι στον επαγγελματία υγείας και απογοήτευση για την πορεία και την εξέλιξη της νέας κατάστασης.
Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει σχετικά με τις αντιδράσεις των γονέων στα πρώτα νέα της διάγνωσης και της αποδοχής, έχει γίνει αξιολόγηση των συναισθηματικών σταδίων με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι γονείς.
Ο Ντροτάρ περιγράφει τα εξής στάδια:
1 ΣΟΚ. Οι αντιδράσεις των γονέων χαρακτηρίζονται από υπερβολικό σοκ, επειδή περίμεναν ένα φυσιολογικό παιδί.
2 ΑΡΝΗΣΗ. Οι γονείς προσπαθούν να δραπετεύσουν από την πραγματικότητα αντιμετωπίζοντας με δυσπιστία την διάγνωση.
3 ΘΛΙΨΗ, ΘΥΜΟΣ, ΑΓΩΝΙΑ. Μια κοινή αντίδραση είναι η υπερβολική θλίψη και ο θρήνος που συνοδεύουν ή ακολουθούν την άρνηση. Μπορεί επίσης να εκδηλωθεί δυνατός θυμός.
4 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ. Τα έντονα συναισθήματα υποχωρούν τελικά και οι γονείς είναι σε θέση να φροντίσουν το παιδί τους.
5 ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ. Τελικά αναπτύσσονται θετική στάση και μια μακροπρόθεσμη αποδοχή.
Η διάρκεια της πρώτης τραυματικής περιόδου, κατά την οποία οι γονείς είναι πιθανόν να αντιδράσουν με λύπη ή κάποιο σωματικό πρόβλημα, διαρκεί από μερικές μέρες μετά την ανακοίνωση έως και 12 εβδομάδες.
Η ψυχική κρίση κατά την αποκάλυψη του προβλήματος έχει τις εξής εκδηλώσεις: Στη φάση του σοκ εκδηλώνονται συναισθήματα αποδιοργάνωσης, με κύρια χαρακτηριστικά τη σύγχυση, τη δυσπιστία, τον παραλογισμό. Αυτό έχει διάρκεια από μερικά λεπτά μέχρι αρκετές μέρες. Οι γονείς σε αυτή τη φάση έχουν ανάγκη από συμπάθεια και συναισθηματική στήριξη από ειδικούς και από το οικείο περιβάλλον τους. Στη φάση της αντίδρασης, οι γονείς διακατέχονται από επιθετικότητα, ενοχή, λύπη, απογοήτευση και άγχος. Οι γονείς θα ήταν σωστό σε ένα πλαίσιο συμπάθειας και ειλικρίνειας μέσα από διάλογο και ανοιχτή συζήτηση να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, με σκοπό να επέλθει η κάθαρση.
Στη φάση της προσαρμογής εκφράζεται η ρεαλιστική εκτίμηση των γονέων με τις εξής ερωτήσεις: Τι μπορεί να γίνει; Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε εμείς; Οι γονείς ήδη βρίσκονται στο στάδιο της διερεύνησης και της συλλογής πληροφοριών, γιατί γι' αυτούς είναι σημαντική η ανάγκη να αποκομίσουν όσο το δυνατόν αξιόπιστες και ακριβείς πληροφορίες από τους επαγγελματίες υγείας για τη μελλοντική εξέλιξη ή θεραπεία της κατάστασης με την οποία βρίσκονται αντιμέτωποι.
Στη φάση του προσανατολισμού, οι γονείς αρχίζουν να οργανώνονται και να αναζητούν εξειδικευμένες πληροφορίες, έτσι ώστε να σχεδιάσουν το μέλλον. Οι γονείς εξακολουθούν να έχουν την ανάγκη βοήθειας από ειδικούς, έτσι ώστε να αποφορτίζονται από το άγχος και τις ενοχές τους.
Σύνηθες γεγονός αποτελεί η συχνή ψυχική διακύμανση των συναισθημάτων των γονέων μεταξύ των φάσεων αυτών.
Η λήξη της κρίσης επέρχεται όταν πλέον οι γονείς έχουν αποδεχθεί πλήρως τη νέα κατάσταση και η λειτουργικότητα της οικογένειας είναι σε φυσιολογικά επίπεδα. Αυτό βέβαια είναι σχετικό, γιατί πάντα η οικογένεια αντιμετωπίζει νέες καταστάσεις και νέα δεδομένα, τα οποία πρέπει να ξεπεράσει, πάντα με την κατάλληλη παροχή υπηρεσιών.
Οι συναισθηματικές αντιδράσεις των γονέων είναι πιθανόν να εκδηλωθούν με τις εξής μορφές, σύμφωνα με τον MacKeith:
**Εμφάνιση έντονων συναισθημάτων προστασίας προς το βρέφος και το παιδί, επιθυμία προστασίας του από κάθε κίνδυνο ή ρίσκο.
**Αποστροφή προς το «μη κανονικό», αισθήματα ανησυχίας, στενοχώριας και αποστροφής προς τους ανάπηρους ανθρώπους.
**Προβλήματα αναπαραγωγής. Π.χ. αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτούς ως γονείς, επειδή έχουν «παραγάγει» ένα «ελαττωματικό παιδί».
**Ανεπάρκεια ανατροφής. Π.χ. το αίσθημα ότι ως γονείς είναι ανεπαρκείς και δεν μπορούν να φροντίσουν όπως πρέπει το ανάπηρο παιδί τους ή ότι η δική τους ανεπάρκεια στον ρόλο του γονέα έχει συμβάλει στα προβλήματα και τις δυσκολίες του παιδιού τους.
**Θυμός. Π.χ. αίσθημα θυμού, πίκρας και εξαπάτησης από την ίδια τη ζωή και τη μοίρα, που τους έδωσε ένα ανάπηρο παιδί.
**Θλίψη για τα προβλήματα του παιδιού που γεννήθηκε ή θλίψη για το φανταστικό παιδί που δεν ήρθε ποτέ, ως αίσθημα απώλειας.
**Σοκ, που σημαίνει αισθήματα έντονου μουδιάσματος, ανικανότητα πρόσληψης πληροφοριών, αποστασιοποίηση και απομόνωση.
**Αισθήματα ενοχής όταν συμβαίνει κάτι στο παιδί, αίσθηση ότι το ανάπηρο παιδί είναι μια τιμωρία για κάτι που έκανε ο γονέας στο παρελθόν.
**Αμηχανία, λόγω της άγνοιας για το πώς πρέπει να αντιμετωπιστεί μια κατάσταση, και ανησυχία για το τι σκέπτονται οι άλλοι άνθρωποι, όπως το να μην ξέρεις πώς να πεις στους φίλους και γείτονες για τη διάγνωση, ντροπή για τον τρόπο που συμπεριφέρεται το παιδί δημόσια, ανησυχία για τις αντιδράσεις του ξένου.
Οι γονείς βιώνουν πολύ συχνά σύνθετα και μπερδεμένα συναισθήματα. Αναρωτιούνται πολλές φορές αν είναι και οι ίδιοι φυσιολογικοί και πολλές φορές κρύβουν τα συναισθήματά τους. Το μόνο σίγουρο είναι ότι κανείς δεν μπορεί να απομακρύνει εντελώς αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα, αλλά μπορεί να βοηθήσει τους γονείς να τα αντιμετωπίσουν και να τα κατανοήσουν καλύτερα. Συγκεκριμένα, μπορούν να βοηθηθούν να ανοιχθούν και να συζητήσουν και με άλλους ανθρώπους που έχουν περάσει τις ίδιες εμπειρίες ή να συμβουλευθούν επαγγελματίες υγείας, οι οποίοι θα τους καθοδηγήσουν και κατευθύνουν για μια πιο λειτουργική αντιμετώπιση αυτών των σύνθετων συναισθημάτων.
Ακόμη και όταν οι γονείς βιώνουν όλα αυτά στη διάρκεια της ζωής του παιδιού τους, πολλοί από αυτούς μιλούν επίσης για πολλές θετικές εμπειρίες και συναισθήματα. Μαθαίνουν με τον καιρό να αγαπούν, να φροντίζουν και να εκτιμούν βαθιά το παιδί τους. Εχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει μεγάλη ικανότητα προσαρμογής των οικογενειών και αυτό αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, παρ' όλα τα εμπόδια στη σχέση γονέα-παιδιού, στην πλειονότητά τους δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς με τα παιδιά τους.
Μεγάλη βοήθεια μπορούν να προσφέρουν οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι αρμόδιοι φορείς στην ανακούφιση από το μεγάλο φορτίο της φροντίδας, καθώς επίσης και η στήριξη και η βοήθεια που προσφέρουν οι συγγενείς και οι φίλοι. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγονται ο κοινωνικός αποκλεισμός και η απομόνωση των οικογενειών και μειώνεται το άγχος.
Η ζωή από μόνη της μάς χαρίζει χαρές και λύπες, καλές στιγμές και δύσκολες στιγμές και εφόσον είμαστε στη ζωή, δεν πρέπει να αγνοούμε ό,τι μας συμβαίνει ή ό,τι μας προκύπτει, διότι η ζωή δεν σταματάει εδώ.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 03/06/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου