ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ: Η ΜΑΣΤΙΓΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΤΙΓΜΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ

Της Νίκης Δαλιανά…

Όλοι οι άνθρωποι περνούν διαστήματα όπου δεν αισθάνονται πολύ καλά ή που δεν έχουν καλή διάθεση. Κατάθλιψη όμως δε σημαίνει απλώς το να έχει κάποιος άσχημη διάθεση. Είναι μια κατάσταση που επηρεάζει πολλούς τομείς της ζωής και της καθημερινότητας του ανθρώπου, όπως το συναίσθημα, τη σκέψη, την προσοχή, τον ύπνο και την ενεργητικότητα. 

Στις μέρες μας η λέξη «κατάθλιψη» χρησιμοποιείται για ένα ευρύ φάσμα συναισθηματικών καταστάσεων που μπορεί να είναι είτε φυσιολογικές κάτω από το βάρος ορισμένων γεγονότων, είτε παθολογικές. Έτσι λοιπόν με τον όρο κατάθλιψη μπορεί να εννοείται: α) μία φυσιολογική διάθεση ή συναίσθημα, όπως για παράδειγμα στην περίπτωση μιας απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου, β) ένα σύμπτωμα, στην περίπτωση που η κατάθλιψη είναι μια μορφή αντίδρασης στο στρες ή μια δευτερογενής αντίδραση σε ασθενείς με οργανικά ή ψυχιατρικά προβλήματα και τέλος γ) μια ψυχοπαθολογική διαταραχή ή σύνδρομο, όπως για παράδειγμα Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή (Κλεφτάρας, 1998, σελ. 24).

Οι προσπάθειες κατανόησης της κατάθλιψης χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα π.Χ., όταν ο Ιπποκράτης χρησιμοποίησε τον όρο μελαγχολία (μέλαινα χολή – μαύρη χολή) για να εξηγήσει την κατάθλιψη και την μελαγχολική προσωπικότητα. Τον 1ο αι. μ.Χ  ο Αρεταίος παρατήρησε ότι η μανία και η κατάθλιψη παρουσιάζονται πολλές φορές στο ίδιο άτομο και προέρχονται από μία κοινή διαταραχή. Τον Μεσαίωνα όμως η σύνδεση των συναισθημάτων με την ψυχική διαταραχή ατόνησε, ενώ ταυτόχρονα η κατάθλιψη και οι άλλες συναισθηματικές διαταραχές συνδέθηκαν με δεισιδαιμονίες. Το 1601, ο Wright με το κείμενο του “The Passions of Minde in Generalle” συνέχισε την ιδέα του Ιπποκράτη, ο οποίος υποστήριζε ότι οι χυμοί του σώματος δημιουργούν πάθη, ενώ η προέλευση των παθών είναι η καρδιά (Χριστοπούλου, 2008).

Σύμφωνα με το Διαγνωστικό ή Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας (Diagnostic and Statistical Manual of  Mental Disorders, DSM- IV, 1994), η κατάθλιψη εντάσσεται στις «Διαταραχές της Διάθεσης», όπου με τον όρο «διάθεση» εννοούμε την παρατεταμένη συγκινησιακή κατάσταση που επηρεάζει την ψυχική ζωή ενός ατόμου.

Τα συμπτώματα της κατάθλιψης ποικίλλουν από άτομο σε άτομο και συχνά εμφανίζονται τόσο με ψυχολογικό όσο και με οργανικό τρόπο.

Ο Kaplan (1998) περιγράφει αναλυτικά ποια είναι τα συμπτώματα της κατάθλιψης:

Καταθλιπτική Διάθεση: Οι περισσότεροι από όσους υποφέρουν από κατάθλιψη αισθάνονται κάποια θλίψη, που μπορεί να κυμαίνεται από την απλή μελαγχολία ως και την πλήρη απελπισία. Συχνά το άτομο αισθάνεται μόνο του και ότι δεν υπάρχει κανένας να το καταλάβει και να το βοηθήσει. Η άσχημη διάθεση συνήθως είναι πιο έντονη τις πρωινές ώρες και το άτομο μπορεί συχνά να ξεσπά σε κλάματα, καθώς θεωρεί την κατάσταση του μη αναστρέψιμη.

Ανηδονία: Το άτομο χάνει κάθε ευχαρίστηση για τις συνηθισμένες δραστηριότητες του και δεν μπορεί να βρει τίποτα που να το ευχαριστεί και να το κάνει να νιώθει καλύτερα. Αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα και υπάρχουν περιπτώσεις που ο πάσχων θεωρεί ακατόρθωτο ακόμη και το να σηκωθεί από το κρεβάτι.

Απώλεια Ενέργειας: Όπως αναφέρθηκε και στα ανωτέρω, απλές καθημερινές δραστηριότητες στους καταθλιπτικούς μπορεί να φαίνονται ακατόρθωτες και αυτό γιατί συνήθως αισθάνονται πολύ κουρασμένοι, χωρίς ενέργεια και χωρίς κανένα κίνητρο να προσπαθήσουν. Συχνά παραπονιούνται και για σωματικές ενοχλήσεις, όπως πόνους σε διάφορα μέρη του σώματος, γαστρεντερικά προβλήματα και άλλα.

Ψυχοκινητική επιβράδυνση- διέγερση: Οι καταθλιπτικοί συνήθως μιλούν αργά, με πολλές παύσεις, αργούν πολύ να απαντήσουν όταν ερωτηθούν για κάτι και τις περισσότερες φορές η απάντηση είναι μονολεκτική. Οι κινήσεις τους είναι επίσης αργές και γενικά φαίνονται καταβεβλημένοι. Η άλλη περίπτωση είναι το άτομο να παρουσιάσει διέγερση, δηλαδή να έχει υπερβολική ανησυχία, να θέλει να κινείται συνεχώς και να έχει εκνευρισμό.

Διαταραχή της όρεξης: Συνήθως τα άτομα με κατάθλιψη χάνουν την όρεξη τους για φαγητό με αποτέλεσμα να χάνουν βάρος. Υπάρχει βέβαια και η περίπτωση το άτομο να τρώει περισσότερο απ’ το συνηθισμένο και να διαταράσσεται και πάλι το βάρος του.

Διαταραχή του Ύπνου: Η αϋπνία είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο στην κατάθλιψη.  Συμβαίνει όμως να παρουσιαστεί και υπερυπνία, όπου το άτομο μπορεί να κοιμάται δεκαπέντε ή και περισσότερες ώρες την ημέρα.

Αισθήματα και σκέψεις αναξιότητας και ενοχής: Συχνά ο πάσχων κατακλύζεται από αυτά τα συναισθήματα και αισθάνεται ελλειμματικός σε ό,τι εκτιμά περισσότερο (για παράδειγμα τη σωματική εμφάνιση, τη νοημοσύνη, τις ικανότητες, την υγεία). Οι καταθλιπτικοί μένουν προσκολλημένοι στο παρελθόν, δίνοντας τεράστια σημασία στα λάθη και στις αποτυχίες τους, βλέπουν τον εαυτό τους ως μία αποτυχημένη ύπαρξη και ψάχνουν στοιχεία στο περιβάλλον τους που να αποδεικνύουν αυτόν τον ισχυρισμό.

Δυσκολίες στη σκέψη και στη συγκέντρωση: Στην κατάθλιψη οι γνωστικές λειτουργίες συνήθως επιβραδύνονται με αποτέλεσμα να προκύπτουν δυσκολίες στη συγκέντρωση, αναποφασιστικότητα και προβλήματα μνήμης.

Ελάττωση σεξουαλικής διάθεσης: Η απώλεια ενέργειας, η ανηδονία και η εξάντληση που αισθάνεται ο πάσχων μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια του ενδιαφέροντος για τη σεξουαλική δραστηριότητα.

Άγχος: Αρκετοί καταθλιπτικοί αναφέρουν ότι αισθάνονται έντονο άγχος και μερικές φορές υπερβολική ανησυχία.

Σκέψεις για θάνατο ή αυτοκτονία: Τα άτομα που βρίσκονται σε καταθλιπτική συμπτωματολογία δεν βλέπουν κανένα περιθώριο για αλλαγή, θεωρούν ότι τα πάντα γύρω τους είναι αδιέξοδο και ο μόνος τρόπος σωτηρίας που απομένει είναι  ο θάνατος. Συχνά εμφανίζονται γνωστικές διαστρεβλώσεις που αφορούν τον εαυτό, το μέλλον και τους άλλους (Γνωστική Τριάδα του Beck) και έτσι το άτομο μπορεί να σκέφτεται « Είμαι ένας αποτυχημένος → Δεν θα αλλάξει τίποτα → Δεν υπάρχει κανείς να με βοηθήσει » καταλήγοντας έτσι στο ότι θα είναι καλύτερα αν πεθάνει, σχεδιάζοντας κάποιες φορές και το θάνατο του και προχωρώντας σε απόπειρα αυτοκτονίας.

Επιλέξαμε να αναφερθούμε στην κατάθλιψη μιας και είναι μία από ψυχικές διαταραχές που έχουν αυξηθεί αρκετά στις μέρες μας και επίσης δραματικά έχει αυξηθεί και το ποσοστό των αυτοκτονιών. Παρόλα αυτά το “στίγμα” υφίσταται. Μολονότι γίνονται κάποιες προσπάθειες για την εξάλειψη του δεν μπορεί να πει κανείς ότι έχουν αποφέρει ιδιαίτερα αποτελέσματα.

Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι στην Ελλάδα σήμερα, μειώνονται συνεχώς οι πόροι στο χώρο της ψυχικής υγείας, αλλά και της υγείας γενικότερα, έχει ως αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι που έχουν ανάγκη θεραπείας να μένουν χωρίς την απαραίτητη φροντίδα. Ξενώνες και δομές που είχαν ανοίξει στα πλαίσια της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης κλείνουν, ενώ δεν έχουν λείψει και φαινόμενα όπου κάτοικοι έχουν εμποδίσει τη δημιουργία ενός ξενώνα σε μία περιοχή λόγω του στίγματος απέναντι στην ψυχική ασθένεια.

Η ψυχική ασθένεια, όποια κι αν είναι αυτή, είναι κάτι που δε φαίνεται, είναι κάτι που κρύβει μέσα του το άγνωστο και αυτό τρομάζει. Άλλωστε απ” τα αρχαία χρόνια η ψυχική νόσος είχε συνδεθεί και με διάφορες δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις, καθώς ήταν κάτι που δεν μπορούσαν να εξηγήσουν. Σήμερα τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά, ναι μεν έχει αποσυνδεθεί από τις δεισιδαιμονίες αλλά πάλι υπάρχουν μύθοι όπως του ότι ο ψυχικά ασθενής είναι επικίνδυνος, ότι  η ψυχική νόσος δεν είναι πραγματικά υπαρκτό πρόβλημα αλλά είναι στο μυαλό του ασθενή και μπορεί να το ξεπεράσει μόνος του κάποιος, ότι οι ψυχικές διαταραχές εμφανίζονται σε “αδύναμους” χαρακτήρες κ.α.

Η αλήθεια είναι ότι η ψυχική ασθένεια μπορεί να συμβεί στον καθένα και δεν έχει να κάνει με τον χαρακτήρα και με το πόσο δυνατός είναι κάποιος. Κάποιες φορές είναι αποτέλεσμα βιολογικών παραγόντων, κάποιες φορές περιβαλλοντικών κι άλλες φορές συνδυασμός και των δύο, σε καμία όμως περίπτωση δεν είναι αδυναμία. Επίσης οι ψυχικές ασθένειες δεν είναι συνδεδεμένες με τη βία, μάλιστα πιο πιθανό είναι ο ψυχικά ασθενής είναι να πέσει θύμα βίας ή να κάνει κάποια αυτοκαταστροφική πράξη, παρά να κάνει κακό σε κάποιον άλλον. Δεν στηρίζεται επιστημονικά το ότι οι ψυχικά ασθενείς έχουν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν κάποια βίαιη πράξη συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό.

Η ψυχική ασθένεια, όπως και η σωματική, είναι κάτι που μπορεί να συμβεί στον καθένα. Δεν έχει διαφορά για παράδειγμα το να σπάσει κάποιος το πόδι του με το να πάθει κατάθλιψη.. η μόνη διαφορά είναι ότι το ένα φαίνεται, ενώ το άλλο μπορεί να κρυφτεί. Αυτό δε σημαίνει ότι είναι λιγότερο επώδυνο ή είναι κάτι που βρίσκεται απλά στο μυαλό του πάσχοντα και μπορεί να ξεπεραστεί χωρίς την απαραίτητη βοήθεια. Ας αφήσουμε λοιπόν τις προκαταλήψεις, ας ενημερωθούμε σωστά, και ας δραστηριοποιηθούμε να βοηθήσουμε όλοι ώστε κάποια στιγμή το Στίγμα που καταστρέφει ζωές (το Στίγμα και όχι η ίδια η ασθένεια) να αποτελέσει παρελθόν.

*Η Νίκη Δαλιανά είναι MSc, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Επιστημονικός Συνεργάτης Μονάδας, Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ), Β” Παιδιατρική, Κλινική ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Παίδων “Π & Αγλ. Κυριακού”.

Βιβλιογραφία

Κλεφτάρας, Γ. (1998). Η κατάθλιψη σήµερα : Περιγραφή, ∆ιάγνωση, Θεωρίες και Ερευνητικά ∆εδοµένα. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα

Χριστοπούλου, Ά. (2008). Εισαγωγή στην ψυχοπαθολογία του ενήλικα. (Έ. Τερζίογλου, Επιμ.) Αθήνα: Τόπος.

Πηγή: http://kanaliena.gr/katathlipsi-mastiga-tis-epochis-ke-stigma-tis-psychikis-nosou/