ΝΙΚΗΣΑΜΕ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

Νικήσαμε ασθένειες

     

Οι περιπτώσεις δύο γυναικών που δημοσιοποιήθηκαν μέσα στο 2012 έκαναν αίσθηση καθώς έδειξαν τις δυνατότητες των ρομποτικών άκρων και της «συνομιλίας» τους με τον εγκέφαλο. Ειδικοί από το Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ τοποθέτησαν δύο αισθητήρες στον κινητικό φλοιό μιας γυναίκας η οποία είχε μείνει παράλυτη από τον λαιμό και κάτω και κατάφεραν μέσω ειδικής εκπαίδευσης να την κάνουν να μπορεί με ένα ρομποτικό χέρι και τη δύναμη της σκέψης της να μετακινεί αντικείμενα. Από την πλευρά τους ερευνητές του Πανεπιστημίου Μπράουν εμφύτευσαν στον εγκέφαλο μιας άλλης τετραπληγικής γυναίκας ένα τσιπ επιτρέποντάς της να μπορεί με τη σκέψη να κινεί έναν βραχίονα ώστε να... απολαμβάνει τον καφέ της. Το περασμένο φθινόπωρο ανακοινώθηκε για πρώτη φορά και η περίπτωση ενός 32χρονου άνδρα που έγινε ο πρώτος ασθενής που περπατά με βιονικό πόδι ελεγχόμενο με τη δύναμη της σκέψης.

     

Θεοδώρα Τσώλη

 

Η άνοιξη της γονιδιακής θεραπείας

 

Η λογική της μεταφοράς ενός υγιούς γονιδίου στον οργανισμό για την «επιδιόρθωση» ενός άλλου που παρουσιάζει «ελάττωμα» ήταν επί έτη άκρως ελκυστική τους επιστήμονες. Ηδη το 1990 εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ γονιδιακή θεραπεία σε ένα κορίτσι με βαριά συνδυασμένη ανοσοανεπάρκεια (ένα από τα λεγόμενα παιδιά της«γυάλας»). Τα αποτελέσματά της ήταν επιτυχημένα αν και βραχυπρόθεσμα. Μέσα στην ίδια δεκαετία η συγκεκριμένη θεραπεία εφαρμόστηκε και σε άλλους μικρούς ασθενείς της «γυάλας». Και τότε, το 2003, μπήκε ένα μεγάλο «φρένο» στην προσέγγιση καθώς δύο ασθενείς που είχαν υποβληθεί στη γονιδιακή θεραπεία πέθαναν λόγω λευχαιμίας. Οπως ήταν επόμενο, έπειτα από αυτή την εξέλιξη το πεδίο που αρχικώς είχε φανεί πολλά υποσχόμενο έπεσε σε... χειμερία νάρκη. Ωστόσο από το 2006 και μετά φάνηκε να ξαναέρχεται η άνοιξη καθώς διαφορετικές ομάδες παρουσίασαν άκρως θετικά αποτελέσματα με επιτυχημένη εφαρμογή γονιδιακής θεραπείας ενάντια σε «δύστροπες» νόσους. Το 2006 αμερικανοί ειδικοί θεράπευσαν σε δύο ασθενείς το μεταστατικό μελάνωμα (την πιο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος) χρησιμοποιώντας φονικά Τ- κύτταρα γενετικώς στοχευμένα ώστε να επιτίθενται στα καρκινικά ενώ έναν χρόνο αργότερα βρετανοί οφθαλμίατροι χρησιμοποίησαν με επιτυχία γονιδιακή θεραπεία για μια συγγενή μορφή τύφλωσης (συγγενής αμαύρωση Leber). Οι επιτυχίες συνεχίστηκαν και το 2010 όταν γάλλοι ειδικοί ανέφεραν ότι κατάφεραν να θεραπεύσουν έναν ασθενή από τη β-θαλασσαιμία ενώ η γονιδιακή προσέγγιση φάνηκε μέσα από δοκιμές να προσφέρει αντιμετώπιση και της χρόνιας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας. Το 2011 διαφορετικές ομάδες δοκίμασαν γονιδιακή θεραπεία για τη νόσο του Πάρκινσον (κατεγράφη μείωση ως και 60% των συμπτωμάτων). Το 2012 η αρμόδια Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) έδωσε για πρώτη φορά έγκριση για διεξαγωγή στις ΗΠΑ κλινικής δοκιμής σε ασθενείς με θαλασσαιμία (αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2014) ενώ την ίδια χρονιά η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Φαρμάκων ενέκρινε για πρώτη φορά μια γονιδιακή θεραπεία (εμπορική ονομασία Glybera) για την έλλειψη του ενζύμου λιποπρωτεϊνική λιπάση που οδηγεί σε σοβαρή παγκρεατίτιδα. Γονιδιακή θεραπεία οδήγησε σε ύφεση και το πολλαπλό μυέλωμα σε 10 ασθενείς, αλλά και την οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία. Μέσα στο 2013 έξι παιδιά με σοβαρές κληρονομικές νόσους σώθηκαν χάρη σε γονιδιακή παρέμβαση. Παράλληλα, αμερικανοί γιατροί ανέφεραν πριν από δύο μήνες ότι στις αρχές του 2011 εφήρμοσαν γονιδιακή θεραπεία σε έξι άτομα με αιμορροφιλία τα τέσσερα εκ των οποίων έχουν απαλλαγεί από την ανάγκη λήψης φαρμακευτικής αγωγής. Αλλά και για τα παιδιά της «γυάλας» τα νέα είναι πλέον πολύ καλύτερα, καθώς εξελιγμένη θεραπεία που παρακάμπτει τον σκόπελο της λευχαιμίας φάνηκε να βοηθά εννέα μικρούς ασθενείς.Στη Βρετανία μέσα στο 2013 ξεκίνησε και δοκιμή γονιδιακής θεραπείας ενάντια στην καρδιακή ανεπάρκεια σε 200 ασθενείς.

 

Στοχευμένες θεραπείες για τον καρκίνο

 

Το πέρασμα από τις συμβατικές χημειοθεραπείες που στο διάβα τους καταστρέφουν καρκινικά αλλά και υγιή κύτταρα στη στοχευμένη θεραπεία που εξολοθρεύει τον καρκίνο αφήνοντας ανέπαφα τα υγιή κύτταρα γύρω του σηματοδότησε η τελευταία δεκαετία. Στο επίκεντρο τα μονοκλωνικά αντισώματα τα οποία άλλαξαν το τοπίο της αντιμετώπισης διαφορετικών μορφών καρκίνου. Τα «διασημότερα» από αυτά είναι η τραστουζουμάμπη (Herceptin) που χορηγείται ενάντια στον μεταστατικό καρκίνο του μαστού ο οποίος είναι θετικός στον υποδοχέα HER-2 και η ριτουξιμάμπη (Rituxan) που χορηγείται για τη θεραπεία τού υποτροπιάζοντος non-Hodgkin λεμφώματος. Μονοκλωνικά αντισώματα μελετώνται και δοκιμάζονται και για άλλα είδη καρκίνου, όπως λεμφώματα, λευχαιμίες, όγκους στον εγκέφαλο, καρκίνο των πνευμόνων, του παχέος εντέρου, του ορθού και του προστάτη (μάλιστα το 2010 στις ΗΠΑ έλαβε έγκριση ένα θεραπευτικό εμβόλιο για τον καρκίνο του προστάτη, το Provenge, το οποίο απευθύνεται σε ασθενείς με πολύ προχωρημένο καρκίνο που δεν αποκρίνονται στις ορμονοθεραπείες). Ενα από τα νεότερα αντισώματα πουχρησιμοποιούνται στη θεραπεία του καρκίνου είναι η ιπιλιμουμάμπη. Από το 2011 το αντίσωμα αυτό εγκρίθηκε για τη θεραπεία των ασθενών με μεταστατικό μελάνωμα (συνδέεται με το αντιγόνο CTLA-4 της επιφάνειας των κυττάρων του μελανώματος). Γενικώς η προσέγγιση της ανοσοθεραπείας (ονομάζεται έτσι διότι εκπαιδεύει το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να επιτίθεται στον καρκίνο) θεωρείται πολλά υποσχόμενη. Στα βαριά «όπλα» ενάντια στον καρκίνο που εμφανίστηκαν πριν από περίπου δέκα χρόνια ανήκει και η ιματινίμπη (Glivec), ένας αναστολέας της πρωτεϊνικής τυροσινικής κινάσης που χορηγείται από το στόμα, έχει ελάχιστες παρενέργειες και έχει διαμορφώσει μια νέα εικόνα στην αντιμετώπιση της χρόνιας μυελογενούς λευχαιμίας αλλά και των γαστρεντερικών στρωματικών όγκων (GIST).

 

Σε κλοιό το AIDS

  

Από το 1981, οπότε και ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά ο ιός HIV του AIDS, η επιστημονική κοινότητα βρίσκεται σε συνεχή αγώνα δρόμου ώστε να «τιθασεύσει» αυτόν τον... ατίθασο ιό που μεταλλάσσεται διαρκώς ξεφεύγοντας από τις «παγίδες» που του στήνουν οι ερευνητές. Για τον λόγο αυτόν άλλωστε, παρ΄ ότι οι αντιρετροϊκές θεραπείες έχουν εξελιχθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες μετατρέποντας σε πολλές περιπτώσεις το AIDS σε χρόνια νόσο, δεν έχει βρεθεί οριστική λύση μέσω ενός θεραπευτικού ή και προληπτικού εμβολίου για τον ιό HIV (αν και τελευταία μελέτη σε πιθήκους έδειξε ότι ένα εμβόλιο που βασίζεται στον κυτταρομεγαλοϊό έκανε τα πειραματόζωα να απαλλαγούν από ένα στέλεχος του ιού SIV - του αντίστοιχου δηλαδή του HIV που προσβάλλει πιθήκους - το οποίο ήταν 100 φορές πιο θανατηφόρο από τον HIV των ανθρώπων, δίνοντας ελπίδες και για ανθρώπινο εμβόλιο). Ωστόσο μέσα σε αυτή τη δεκαετία υπήρξαν εξελίξεις που έκαναν τους ειδικούς και μαζί τα δεκάδες εκατομμύρια των οροθετικών ατόμων να χαμογελάσουν. Ο λόγος για δύο περιπτώσεις ίασης: η πρώτη αφορά τον διάσημο πλέον «ασθενή του Βερολίνου» - ονομάστηκε έτσι καθώς υπεβλήθη σε θεραπεία στο Βερολίνο -, τον Τίμοθι Μπράουν, ο οποίος είχε διαγνωσθεί με AIDS και χρόνια αργότερα εμφάνισε λευχαιμία. Οι γιατροί τον υπέβαλαν σε μεταμόσχευση μυελού των οστών από δότη που έφερε σπάνια γενετική μετάλλαξη η οποία εμποδίζει τον ιό να εισχωρήσει στα ανοσοκύτταρα. Ο Μπράουν από το  2008, οπότε και έλαβε τη θεραπεία, συνεχίζει να παραμένει απαλλαγμένος από τον ιό. Η δεύτερη αφορά ένα τρίχρονο σήμερα οροθετικό κοριτσάκι που γεννήθηκε στο Μισισίπι από μητέρα μολυσμένη με τον HIV και στο οποίο οι γιατροί άρχισαν να χορηγούν αμέσως μετά τη γέννηση αντιρετροϊκή αγωγή ως την ηλικία των 18 μηνών. Το παιδί συνεχίζει να μην εμφανίζει κανένα ίχνος του ιού στον οργανισμό του και η περίπτωσή του αναμένεται να οδηγήσει σε κλινική μελέτη μέσα στο 2014 ώστε να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα της πρώιμης έναρξης της αντιρετροϊκής αγωγής σε μεγάλο αριθμό οροθετικών  νεογνών.

 

Προσθετικά μέλη που (μας) νιώθουν

 

Οι κατασκευαστές των προσθετικών μελών της νέας χιλιετίας έχουν έναν βασικό στόχο: να κάνουν το «ψεύτικο» άκρο να συμπεριφέρεται ως αληθινό - με άλλα λόγια, να αισθάνεται την αφή όπως ένα πραγματικό άκρο, ακόμη και να αποκτήσει δέρμα όπως εκείνο των ανθρώπινων μελών. Τα τελευταία χρόνια διαφορετικές ομάδες έχουν παρουσιάσει άνω άκρα τα οποία νιώθουν το άγγιγμα και χαρίζουν τη σημαντική αίσθηση της αφής σε παραπληγικά άτομα αλλά και σε άτομα που έχουν ακρωτηριαστεί. Για παράδειγμα, μέσα στο 2012 ειδικοί του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς παρουσίασαν έναν εξελιγμένο ρομποτικό βραχίονα (Modular Prosthetic Limb) που προσφέρει ανεξάρτητη κίνηση του κάθε δαχτύλου ενώ πρόσφατα ερευνητές του Πανεπιστημίου του Σικάγου ανέπτυξαν ένα νέο μοντέλο για τη μετάδοση  της αίσθησης της αφής στον εγκέφαλο παρακάμπτοντας τα συμβατικά μονοπάτια σύνδεσης του εγκεφάλου με τα ανθρώπινα άκρα. Οι περιπτώσεις δύο γυναικών που δημοσιοποιήθηκαν μέσα στο 2012 έκαναν αίσθηση καθώς έδειξαν τις δυνατότητες των ρομποτικών άκρων και της «συνομιλίας» τους με τον εγκέφαλο. Ειδικοί από το Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ τοποθέτησαν δύο αισθητήρες στον κινητικό φλοιό μιας γυναίκας η οποία είχε μείνει παράλυτη από τον λαιμό και κάτω και κατάφεραν μέσω ειδικής εκπαίδευσης να την κάνουν να μπορεί με ένα ρομποτικό χέρι και τη δύναμη της σκέψης της να μετακινεί αντικείμενα. Από την πλευρά τους ερευνητές του Πανεπιστημίου Μπράουν εμφύτευσαν στον εγκέφαλο μιας άλλης τετραπληγικής γυναίκας ένα τσιπ επιτρέποντάς της να μπορεί με τη σκέψη να κινεί έναν βραχίονα ώστε να... απολαμβάνει τον καφέ της. Το περασμένο φθινόπωρο ανακοινώθηκε για  πρώτη φορά και η περίπτωση ενός 32χρονου άνδρα που έγινε ο πρώτος ασθενής που περπατά με βιονικό πόδι ελεγχόμενο με τη δύναμη της σκέψης. Με δεδομένο μάλιστα ότι όλη αυτή η hi-tech έρευνα μεταφράζεται σήμερα σε τεράστιο κόστος - ένα ρομποτικό άκρο, ανάλογα  με τις δυνατότητές του, μπορεί να κοστίζει αρκετές δεκάδες χιλιάδες ευρώ - είναι σημαντικό το εν εξελίξει πρόγραμμα ενός νεαρού Βρετανού, ο οποίος «τυπώνει» σε τρισδιάστατο εκτυπωτή προσθετικά χέρια (σκοπεύει μάλιστα να μοιραστεί τις γνώσεις του ώστε ο καθένας να μπορεί να εκτυπώσει το δικό του προσθετικό μέλος κατ΄ οίκον) με στόχο το κόστος του κάθε χεριού να μην ξεπερνά κάποιες εκατοντάδες ευρώ.

 

Διέγερση του εγκεφάλου

 

Τι είναι ο εγκέφαλός μας; Ο πιο εξελιγμένος, άρτιος ηλεκτροχημικός υπολογιστής. Οταν λοιπόν περιοχές του παρουσιάζουν... αποσυντονισμό (είτε λειτουργώντας υπέρ το δέον είτε υπολειτουργώντας) μια λύση θα ήταν η παρέμβαση σε αυτές ώστε να επανασυντονιστεί η ηλεκτρική δραστηριότητά τους, σκέφτηκαν οι επιστήμονες. Και έτσι εγένετο από τη δεκαετία του 1990 η εν τω βάθει ηλεκτρική διέγερση του εγκεφάλου, μια τεχνική που τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια εφαρμόζεται και στη χώρα μας με πολύ καλά αποτελέσματα. Η μέθοδος βασίζεται σε τοποθέτηση ηλεκτροδίων στον εγκέφαλο τα οποία και διεγείρουν συγκεκριμένες περιοχές του οι οποίες έχουν πληγεί ανάλογα με την εκάστοτε πάθηση. Η εν τω βάθει εγκεφαλική διέγερση έχει ήδη χαρίσει σταθερές κινήσεις σε ασθενείς με νόσο του Πάρκινσον, έχει σώσει από τις συχνές κρίσεις ασθενείς με επιληψία, έχει σηκώσει στα πόδια τους άτομα με δυστονίες και σπαστικότητα. Εχει επίσης εφαρμοστεί (σε μικρό σχετικά αριθμό ασθενών) για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης - χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν αυτό μιας Βρετανίδας με μείζονα κατάθλιψη που το 2011 ξαναπήρε τη ζωή της στα χέρια της χάρη στη διέγερση του εγκεφάλου της με ηλεκτρόδια - αλλά και της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και της νευρογενούς ανορεξίας. Οι ειδήμονες υποστηρίζουν ότι υπάρχουν και  άλλες «γωνιές» του εγκεφάλου μας στις οποίες μπορεί να φθάσει η ηλεκτρική

διέγερση χαρίζοντας καλύτερη ζωή σε περισσότερους ασθενείς.

 

Ρομποτικές επεμβάσεις

 

Τα τελευταία χρόνια τα ρομπότ «εισέβαλαν» και εντός των χειρουργείων προσφέροντας σημαντική «χείρα βοηθείας» σε γιατρούς και ασθενείς. Εδώ και μια δεκαετία περισσότερες από 1,5 εκατομμύρια επεμβάσεις έχουν διεξαχθεί παγκοσμίως με ένα ρομποτικό χειρουργικό σύστημα που ήλθε για να μείνει στα νοσοκομεία (και της Ελλάδας). Πρόκειται για το σύστημα Da Vinci το οποίο έχει μειώσει σημαντικά τον αριθμό των ανοικτών χειρουργικών επεμβάσεων παρέχοντας ακρίβεια στους χειρουργούς και ελάχιστα επεμβατικές διαδικασίες. Το Da Vinci έχει ήδη δείξει τις τεράστιες δυνατότητές του (διενεργούνται με αυτό μεταξύ άλλων ρομποτικές κολεκτομές, γαστρεκτομές, παγκρεατεκτομές, ηπατεκτομές, χολοκυστεκτομές, σκωληκοειδεκτομές, επεμβάσεις παχυσαρκίας, επεμβάσεις αποκατάστασης ομφαλοκήλης, βουβωνοκήλης, θυροειδεκτομές) ενώ οι αναβαθμίσεις του συστήματος υπόσχονται να δώσουν ένα - ρομποτικό - χεράκι και στη χειρουργική αντιμετώπιση πολλών άλλων παθήσεων.

 

Νέα εμβόλια σώζουν ζωές

 

Πρόκειται αναμφισβήτητα για «τσιμπήματα ζωής» και μέσα στη δεκαετία που μας πέρασε νέα τέτοια «όπλα» μπήκαν στη φαρέτρα των ειδικών ενώ άλλα βρίσκονται κοντά στο να αλλάξουν τον χάρτη της εμφάνισης διαφορετικών νόσων. Την τελευταία διετία κυκλοφόρησε για πρώτη φορά εμβόλιο ενάντια στον μηνιγγιτιδόκοκκο της ομάδας Β. Πολύ κοντά στην κυκλοφορία βρίσκεται  και εμβόλιο ενάντια σε έναν μεγάλο αντίπαλο του παγκόσμιου πληθυσμού, την ελονοσία. Μακρόχρονες, μεγάλες δοκιμές στην Αφρική έδειξαν ότι το εμβόλιο RTS,S μείωσε σημαντικά τον αριθμό κρουσμάτων ελονοσίας σε παιδιά στην Αφρική και έτσι η παρασκευάστρια εταιρεία του, η βρετανική GlaxoSmithKline, αναμένεται να υποβάλει αίτηση για έγκριση της κυκλοφορίας του στην αρμόδια Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Φαρμάκων (ΕΜΑ) το 2014. Παράλληλα διαφορετικές ερευνητικές ομάδες δείχνουν με μελέτες τους ότι είμαστε πιο κοντά προς ένα εμβόλιο για όλα τα στελέχη του ιού της γρίπης - έναν από τους μεγαλύτερους εχθρούς της δημόσιας υγείας - καθώς έχουν βρει την «αχίλλειο πτέρνα» τού συνεχώς μεταλλασσόμενου ιού την οποία και στοχεύουν. Στο «στόχαστρο» της... βελόνας μπήκε και η ηπατίτιδα C και πρώτες κλινικές δοκιμές βρετανών ειδικών δείχνουν ότι εμβόλιο που παρασκεύασαν ενάντια στη νόσο προκαλεί ισχυρή ανοσολογική απόκριση. Στα πρώτα στάδια της νόσου Αλτσχάιμερ «χτυπά» ένα εμβόλιο, το CAD10, που ανέπτυξαν ειδικοί του Ινστιτούτου Καρολίνσκα της Στοκχόλμης. Κλινικές δοκιμές του σε ασθενείς με ήπιας μορφής νόσο έδειξαν ότι αυτό καθοδηγεί το ανοσοποιητικό να παράγει αντισώματα ενάντια στην πρωτεΐνη β-αμυλοειδές που εναποτίθεται στον εγκέφαλο των πασχόντων, στο 74%  των περιπτώσεων. Η μεγαλύτερη όμως...εμβολιαστική επιτυχία της δεκαετίας που μας πέρασε αφορά το πρώτο εμβόλιο που προλαμβάνει έναν καρκίνο: πρόκειται για το εμβόλιο ενάντια στον ιό HPV (ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων), ο οποίος είναι ο κύριος «ένοχος» για την εμφάνιση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Δύο εμβόλια για τον HPV κυκλοφορούν τα τελευταία χρόνια (από το 2007 και στη χώρα μας), προορίζονται για έφηβες και νεαρές γυναίκες - αν και αρκετοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι πρέπει να εμβολιάζονται και τα αγόρια - και υπόσχονται να εξαφανίσουν από τον χάρτη έναν καρκίνο!

  

Πηγή: Εφημερίδα «Το Βήμα»