Ο ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗΣ ΦΟΒΟΤΑΝ ΤΟ ΦΑΣΙΣΜΟ ΑΠΟ ΤΟ 1979

Διδαχτήκαμε απλώς «Πα πα το παπί»

Του Δημήτρη Κωνσταντάρα

Είχα την ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά  τον Μάνο Χατζιδάκι και να συνομιλήσω πάνω από δυο ώρες μαζί του για μια συνέντευξη στην «Καθημερινή» της Ελένης Βλάχου, στα τέλη της δεκαετίας του ΄70. Δεν τον γνώριζα καλά. Μόνο από τη μουσική του. Κι εκείνο το απογευματάκι που τον συνάντησα – στο παρκάκι, έξω από το «Μαγεμένο Αυλό» βέβαια, εκεί όπου σύχναζε και έκανε όλα του τα ραντεβού-  η συζήτηση μαζί του και ο λόγος του, ήταν μια πραγματική αποκάλυψη. Μιλούσε αργά, σταθερά, με χαμηλή φωνή, ολοκληρώνοντας με ακρίβεια και σαφήνεια τα νοήματά του στον προφορικό λόγο καλύτερα από του να τα γράφει, κοιτάζοντας χαμηλά, σαν πρωτοετής φοιτητής που βρισκόταν στο γραφείο του καθηγητή του. Κι όταν τέλειωνε την πρότασή του, σήκωνε το κεφάλι του, χαμογελώντας και κοιτάζοντάς σε με μάτια που έλαμπαν, δείχνοντας τόσο μεγάλη στοργή αλλά και ενδιαφέρον, περιμένοντας την επόμενη συζήτηση.

Μοναδικός. Σε σπάνιες περιπτώσεις, στις εκατοντάδες συνεντεύξεις που πήρα στα 35 χρόνια της καριέρας μου, συνάντησα έναν τόσο γλυκό, εμπνευσμένο και αξιόπιστο συνομιλητή που σου έδινε τη σιγουριά να προχωρήσεις και σε έπειθε ότι βρισκόταν κοντά σου και σου μιλούσε από επιλογή κι όχι από οποιαδήποτε σκοπιμότητα.

 

Η τελευταία μου ερώτηση ήταν : «Τι φοβάστε;».  Χαμογέλασε πικρά.  «Θα σου πω για να το ξέρεις αλλά μην το γράψεις έτσι ακριβώς…γράψτο λίγο πιο «μαλακά»… ξέρεις εσύ». Και μου απάντησε : «Το φασισμό και τους φασίστες. Τον έζησα μικρός και κρίνοντας από διάφορες συμπεριφορές, τον βλέπω να ξανάρχεται. Παγκοσμίως».

Σεβάστηκα την επιθυμία του. Έγραψα : «Τις ακραίες συμπεριφορές. Μου θυμίζουν πράγματα και καταστάσεις που δεν θάθελα να ξαναδώ και να ξαναζήσω».

Και ήταν  1978 ή 1979 !

Σήμερα, χρόνια μετά το θάνατό του, το καταθέτω αφού - έστω πολύ αργότερα απ ότι φοβόταν ο Χατζιδάκις - δικαιώνεται απόλυτα. Και η Ελλάδα «βυθίζεται»…. Τολμώ να το καταθέσω, διαβάζοντας  στο διαδίκτυο για μια  δημοσίευση, τον Φεβρουάριο του 1993, λίγους μήνες πριν από τον θάνατό του, στην Ελευθεροτυπία , ενός προφητικού κειμένου – που δεν το γνώριζα- με τίτλο «Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι» όπου με μοναδική διαύγεια προέβλπε την έλευση του νεοναζισμού και της Χρυσής Αυγής και τους λόγους που θα μας οδηγούσαν αργά ή γρήγορα εκεί.

Σήμερα, μπορεί τα λόγια του μοναδικού αυτού στοχαστή να φαντάζουν προφητικά αλλά τονίζω ότι ο Χατζιδάκις φοβόταν αυτές τις εξελίξεις από το 1979. Κι αν τότε προτιμούσε να μη δημοσιοποιεί αυτούς τους φόβους με τ΄ όνομά τους,  14 χρόνια αργότερα, τους υπέγραφε. Μόνο που εμείς, ΔΕΝ διαβάζαμε, ΔΕΝ ακούγαμε, ΔΕΝ προβλέπαμε τίποτα. Τότε.

«Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός – έγραφε ο Μάνος Χατζιδάκις στην Ελευθεροτυπία- και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση-εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας χωρίς εμπόδιο στην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του.

Η μόνη αντιβίωση για την καταπολέμηση του κτήνους που περιέχουμε είναι η Παιδεία. Η αληθινή παιδεία και όχι η ανεύθυνη εκπαίδευση και η πληροφορία χωρίς κρίση και χωρίς ανήσυχη αμφισβητούμενη συμπερασματολογία. Αυτή η παιδεία που δεν εφησυχάζει ούτε δημιουργεί αυταρέσκεια στον σπουδάζοντα, αλλά πολλαπλασιάζει τα ερωτήματα και την ανασφάλεια. Όμως μια τέτοια παιδεία δεν ευνοείται από τις πολιτικές παρατάξεις και από όλες τις κυβερνήσεις, διότι κατασκευάζει ελεύθερους και ανυπότακτους πολίτες μη χρήσιμους για το ευτελές παιχνίδι των κομμάτων και της πολιτικής. Κι αποτελεί πολιτική «παράδοση» η πεποίθηση πως τα κτήνη, με κατάλληλη τακτική και αντιμετώπιση, καθοδηγούνται, τιθασεύονται.»

Κι αναρωτιέμαι: Την έχουμε αυτή την Παιδεία; Την επιδιώξαμε; Τη συντηρήσαμε, τη στηρίξαμε, την στοχεύσαμε; Πόσες γενιές διδάξαμε όπως έπρεπε, αυτά που έπρεπε σε εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά, εκατομμύρια ίσως παιδιά  που σήμερα βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της μάχης με τους κοινούς μας εχθρούς;

Έγραφε ο Χατζιδάκις πιο κάτω : « Είναι φορές που το κτήνος πολλαπλασιαζόμενο κάτω από συγκυρίες και με τη μορφή «λαϊκών αιτημάτων και διεκδικήσεων» σχηματίζει φαινόμενα λοιμώδους νόσου που προσβάλλει μεγάλες ανθρώπινες μάζες και επιβάλλει θανατηφόρες επιδημίες. Πρόσφατη περίπτωση ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Μόνο που ο πόλεμος αυτός μας δημιούργησε για ένα διάστημα μιαν αρκετά μεγάλη πλάνη, μιαν ψευδαίσθηση. Πιστέψαμε όλοι μας πως σ' αυτό τον πόλεμο η Δημοκρατία πολέμησε το φασισμό και τον νίκησε. Τι ουτοπία και τι θράσος. Αγνοώντας πως απαλλασσόμενοι από την ευθύνη του κτηνώδους μέρους του εαυτού μας και τοποθετώντας το σε μια άλλη εθνότητα υποταγμένη ολοκληρωτικά σ' αυτό, δεν νικούσαμε κανένα φασισμό αλλά απλώς μιαν άλλη εθνότητα επικίνδυνη που επιθυμούσε να μας υποτάξει.»

Σήμερα, ζούμε το αποτέλεσμα της ουτοπίας. Την ατολμίας. Της αναποφασιστικότητας, της αλαζονείας, της αστοχίας, της αδιαφορίας της μεταπολεμικής – κυρίως – γενιάς που δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να διδαχτεί. Κι επειδή είμαι κι εγώ παιδί εκείνης της γενιάς, συμπεριλαμβάνω και τον εαυτό μου στους  ενόχους. Μόνο που κι εμείς, τίποτε δεν διδαχτήκαμε γιατί ΤΙΠΟΤΕ δεν μας δίδαξαν. Και τα βιβλία μας περιορίζονταν σε «πα-πα-το παπί».